هر آن چیزی که درباره پرورش شتر باید بدانید

اگر 20 سال پیش به ما میگفتند که پرورش بلدرچین یا شتر مرغ راه بندازید، یا بز نژاد فرانسوی بیارید ایران و پرورش دهید، قطعا گوینده و پیشنهاد دهنده را بی عقل می پنداشتیم و پیشنهادش را هم جدی نمیگرفتیم اما امروزه که بحث سودآوری این دام و طیور همه گیر شده با خود میگوییم کاش قبل ازینکه اشباع شود وارد این تجارت ها میشدیم .

شترِ الان، شتر مرغِ 20 سال پیش است، این پیشنهاد را جدی بگیرید و درباره اش فکر کنید. در این مقاله هم سعی کرده ام تا جایی که بتوانم مطالبی که برای آموزش پرورش شتر نیاز است بدانید را جمع آوری کنم و در اختیارتان قرار دهم.

طبق آخرين گزارش سازمان جهاني اقتصاد در سال 2016، نظر به ويژگي‌هاي بارز اين حيوان، بسياري از دانشمندان معتقد هستند با توجه به مخاطراتي كه در آينده دنيا با آن مواجه است بي‌ترديد ناجی جان انسان ها در مساله تامین خوراک، پرورش شتر ها هستند .

شتر در غذا خوردن بسيار قانع است و همچنين در برابر بيماري ها مقاومت بيشتري نسبت به بقيه دام ها دارد. وزن شتر در سال سوم پرورش بيشتر از پانصد کيلوگرم مي شود. به همين دليل پرورش شتر و استفاده از گوشت آن بسيار مورد توجه است .

در اکوسیستم گرمسيري و نیمه گرمسیری، با مشخصه‌هایی چون گرمای شدید، تبخیر فاحش، بارندگی جزئی آن‌هم با پراکنش نامنظم و اختلاف زیاد درجه حرارت در شبانه‌روز (که گاه به بیش از 35 درجه می‌رسد)، فقدان آب به‌ويژه آب قابل شرب كه عرصه را بر ادامه حیات هر موجودی تنگ مي‌كند.

شتر تنها دامی است که با داشتن خصوصیات بیولوژیکی استثنایی در چنین شرایط دشواری زیست و تولید‏مثل می‌كند و با عادات چرایی خاص خود سبب حفظ و احیای این مراتع می‌شود. اين حيوان قادر است در دماي 40 درجه هوا و 50 درجه شن صحرا كه حيوان ديگري توان عبور ندارد، مسافر خود را به مقصد برساند. وجود شتر براي صحرانورد، راهبردي براي حضور در صحرا است و بدون او نمي‌توانند ادعاي ادامه حيات داشته باشند .

برای توسعه و پایداری مناطق حاشیه‌ای ‌بايد به بهره‌برداری منطقي و پايدار و حفظ ‌منابع ‌برای آیندگان توجه داشت. نزديك نيمي از مراتع كشور در وضعيت بسيار فقير و فقير قرار دارند كه به خاطر شرایط اقليمي، عمدتاً در آن‌ها گیاهان شور پسند و نباتات خاردار می‌روید و شتر مهم‌ترين ‌دامی است که ‌با اين اقلیم تطابق یافته و تولیدمثل و بازده اقتصادی دارد .

برای شروع باید بدانیم که واحد شمارش شتر، نفر است؛ در ابتدای سرمایه گذاری میتوانیم با ده نفر شتر، کارمان را شروع کنیم، شتر حیوان بسیار مقاومی است، شما به شتر هیچ کاری نداشته باشید سالم تر میماند البته این شوخی بود اما شبیه واقعیت است، به همین دلیل،آموزش های خیلی تخصصی مثل سایر دام و طیور را در بحث آموزش پرورش شتر نیاز ندارید .

هر 4 نفرشتر 10 متر مربع زمین نیاز دارند و تجهیزات و زیرساخت خاصی هم نیاز ندارید . نگران فروش شترهایتان نباشید، شتر همیشه مشتری دارد و روی دستتان نمیماند .

بهترین مناطق برای پرورش شتر نیمه ی جنوبی و شرقی کشور هستند که اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی دارند اما در چهارمحال بختیاری و حتی تبریز و اردبیل هم کسانی هستند که دراین زمینه سرمایه گذاری کرده و موفق هم شده اند .

اگر بخواهید در ابعاد حداقل ده شتر سرمایه گذاری کنید به مجوزهایی هم نیاز دارید که ارگان های مربوطه عبارتند از : سازمان جهاد کشاورزی و  سازمان دامپزشکی

نژادهای مرسوم در ایران عبارتند از : سیستانی، دو کوهانه، جماز عرب و کلکوهی قمی

متوسط عمر مفید یک شتر 30 تا 40 سال است، شتر به ندرت بیمار میشود و هزینه های درمانی پرورش شتر نزدیک به صفر است

شتر در پاییز شیر نمی دهد اما در فصول شیر دهی ، شیرش کم یاب و پر مشتری است چراکه خواص انحصاری ایی دارد البته به شرطی که بتوانید مشتریان را شناسایی کرده و محصول را به دستشان برسانید وگرنه متضرر میشوید!

شیر شتر خواص زیادی دارد اما چون زمان نگهداری آن فقط سه روز است و بعد ازاین مدت فاسد میشود اگر شبکه توزیع فروش روزانه نداشته باشید باید شیر را تبدیل به دوغ کنید و سپس دوغ را به فروش برسانید .

 گوشت شتر هم بخاطر خواص متفاوتش طرفداران خودش را دارد، طبع گوشت شتر مثل گوسفند گرم است و انرژی زاست، چربی کمتری نسبت به گاو و گوسفند دارد  و قیمتش هم گرانتر است .

بله، سرمایه گذاری و هزینه نگهداری و تغذیه کمتر و قیمت فروش بیشتر
پوست و پشم شتر در صنایع نساجی کاربردهای خاص دارد که مشتریانش تضمین شده هستند .
کوهان شتر مثل دنبه گوسفند مصرف خوراکی دارد و علاوه بر آن با استعمال خارجی در مفاصل و ماهیچه ها خواص تقویتی، رفع درد و درمان دارد .

بحثی مطرح شده در حوزه زیان بار بودن شتر برای پوشش گیاهی مراتع که البته صحیح است! افزایش تعداد شترها و چرای بیش از حد در مراتع قطعا باعث از بین رفتن پوشش گیاهی خواهدشد و به همین دلیل لازم است که اگر به صورت حرفه ای قرار است کار کنید حداقل نیمی از خوراک دام تان را با علوفه و نهاده های دامی تامین کنید تا هم در تخریب محیط زیست سهیم نباسید و هم مشمول قوانین و جریمه های جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت از محیط زیست نشوید .

برای یادگیری مباحث تخصصی و زیر و بم شتر داری بهترین راه یک ماه کارآموزی عملی نزد یک شتر دار است، این کار نه تنها هزینه ای ندارد بلکه بهترین راه برای یادگیریست و کتاب، فیلم، مقاله و حتی آموزش های غیر حضوری یا کلاس درسی هیچوقت آن تاثیر آموزش در عمل را ندارند .

شتر نیاز به راه رفتن دارد و محیط بسته و ثابت مناسب شتر نیست، شتر را اگر به شکل ثابت در آخور ببندیم دست و پاهایش ورم کرده، از خوراک می افتد و در نهایت ممکن است تلف شود پس اگر در فکر پرورش شتر هستید حتما به چراگاه و فضای پیاده روی اش هم فکر کنید هرچند که اگر فضایتان کوچک هم باشد میشود روش هایی برای پیاده روی شان طبق شکل زیر فراهم کرد که بی حرکت نمانند اما نکته مهم فقط همین است که هرطور شده حرکت روزانه و مداوم داشته باشند .

شتر ها نژادهای مختلف دارند و شما قبل از شروع با توجه به نتایج پایش بازار و علاقه و امکاناتتان باید بررسی کنید که چه هدفی دارید و چه سبک پرورشی را قرار است پیش بگیرید .
پرواربندی برای فروش گوشت
نگهداری و پرورش شتر برای فروش شیر و فرآئرده های آن
پرورش شترهای تزیینی و مسابقه ای
با توجه به انتخاب سبک کار، نژاد و میزان سرمایه مورد نیازتان برآورد میشود .

اگر بخواهید ساربان استخدام کنید تا شترها را تیمار کند و به چرا ببرد، حقوق یک ساربان در سال 97 حدود یک تا دو میلیون تومان (بستگی به تجربه و تخصص و خوش نامی ساربان دارد) باید در نظر بگیرید .
شتر داری آن قدر کار پر سودی است که شما حتی با مکان اجاره ای هم برایتان صرف اقتصادی دارد که به این پرورش وارد شوید به شرطی که زیر و بم کار را در کارآموزی یاد گرفته باشید .

بهترین زمان فروش گوشت شتر ، فصل زمستان است، همانطور که قبلا گفته شد طبع گوشت شتر گرم است و به همین دلیل زمستان ها بازار بهتری دارد پس با توجه به توانتان حتی میتوانید در شهریور ماه شتر بخرید و سه ماهه پروار کنید تا در زمستان بفروشید .

درحال حاضر پرورش شتر از لحاظ مدیریتی در کشور به سه شکل صورت می گیرد که عبارتند از: پرورش وحشی، پرورش نیمه وحشی و پرورش نیمه بسته

بهترین روش های پرورش شتر در ایران

پرورش شتر به شکل وحشی
دراین روش پرورش شتر ، گله شتر بدون ساربان دردل کویر رها می شود و صاحب شترها معمولا سالی یک بار و احیانا سالی دوبار به سراغ شترهای خود می رود تا دیلاق های تازه بدنیا آمده را داغ بزند و شترهای پیرگله راحذف نموده، به کشتارگاه اعزام نماید و پشم شترها را چیده و روغن منداب بمالد و شترهای بیمار را به روش سنتی متداول درمان نماید.

در این روش پرورش شتر ، اصول فنی دامپروری به هیچ وجه رعایت نمی گردد و بالاترین تلفات به گله های وحشی وارد می شود زیرا این گله ها در معرض خطر حمله گرگ ها و تصادف باکامیون ها در مسیر جاده ها و هارگزیدگی و … بوده و سالیانه تعداد قابل توجهی ازدیلاق ها و یا شترهای بالغ  از این طریق تلف می شوند.

در این روش پرورشی عرضه خدمات بهداشتی و دامپزشکی کاری بس دشوار و غیرممکن است . این روش ارزان ترین روش ممکن شترداری است و درآن شتردار متقبل هیچ گونه هزینه ای نمی گردد .

در روش پرورش شتر به شکل وحشی چندین شتردار، یک ساربان استخدام نموده و شترهای خود را به وی می سپارند و ساربان همراه با گله به دل کویر می رود و همراه گله می ماند،و وجود ساربان همراه باگله می تواند جلوی بسیاری از خسارت های احتمالی نظیرحمله گرگ ها به دیلاق ها، تصادف با اکامیون ها و یا سرقت شترها را بگیرد.

این ساربان ها هم چنین کار پشم چینی، شیردوشی، روغن منداب مالی و درمان محلی شترهای بیمار را انجام می دهند، و وجود آنان همراه با گله بسیار مفید و سودمند است .

پرورش شتر به شکل نیمه بسته
این روش پرورش شتر ، مختص شتردارانی است که تعداد شترهای آنان اندک است و این شترداران معمولا درحاشیه شهرها ساکن هستند و شترها را همچون گاوها درآغل نگهداری نموده و دربرخی فصول جهت چرا به صحرا فرستاده و در برخی مواقع دیگر اقدام به تغذیه دستی آنان می نمایند.

هدف این شترداران معمولا فروش شترها به قصابان محلی است تا آنها را کشتار نموده و گوشت آنها را جهت مصرف شهرنشینان عرضه نمایند .

آغل پرورش شتر چه ویژگی هایی دارد؟

آغل پرورش شتر از قسمت های زیر تشکیل می شود :
جایگاه مسقف پرورش شتر
آبشخور
بهار بندپرورش شتر
آخور
انبار علوفه

منظور از جایگاه مسقف پرورش شتر چیست؟

این محوطه پرورش شتر ، یکی از اساسی ترین مکان های مورد نیاز شتر می باشد و جهت این محوطه باید روبه آفتاب ( شرقی غربی یا شمالی جنوبی ) و برخلاف جهت باد باشد. حداقل مساحت آن برای نگهداری بیست شتر باید 8×15 متر باشد. شترها در این مکان به استراحت پرداخته و عمل نشخوار کردن را انجام می دهند.

دیواره های این جایگاه پرورش شتر ، باید سیمانی باشد اما کف آن باید با خاک نرم و یا شن و ماسه پوشانده شود و باید توجه داشت که کف آغل نباید به هیچ وجه سیمانی گردد زیرا که این امر باعث صدمه دیدن نرمه کف پای شتر می گردد در فصل زمستان می توان کف آغل را با لایه نازکی از کاه یا پوشال پوشاند .

علت اهمیت ساخت دقیق آبشخور شتر چیست؟

آبشخور باید در وسط بهاربند ساخته شود و در هنگام ساختن آن باید توجه داشت که شتر به علت ساختار آناتومی بدن خود، گردن درازی دارد و به همین علت در هنگام آب خوردن چنانچه آبشخور کم ارتفاع باشد.

این امر، باعث می شود که حیوان برای خوردن آب با مشکلاتی مواجه گردد، از این رو بهتر است که آبشخور را با ارتفاع مناسب تهیه کرد تا حیوان بتواند به راحتی آب مورد نیاز خود را تأمین کند. آبشخور ها باید تمیز و دور از هرگونه حلزون و یا زالو بوده و  هر چند مدت نظافت شوند .

در ساخت بهار بند رعایت چه اصولی لازم است؟

لازم است بدانید تجهیزات پرورش دام‌های مختلف مشابه نیستند. برای مثال فضای نگهداری و پرورش گوسفند با فضای نگهداری شتر متفاوت است؛ با توجه به این که شتر از دست ها و پاهای بلندی برخوردار است باید دیواره بهار بند را مرتفع و سرتاسری ساخت تا حیوان نتواند به راحتی از بهار بند بیرون آید. بهتر است که دیواره بهار بند به ارتفاع سه متر باشد. برای نگهداری بیست شتر بهار بندی به مساحت 15×24 متر مورد نیاز است .

برای احداث آخور شتر چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟ 

همان طور که در مورد آبشخور گفته شد، آخور نیز باید مرتفع باشد و ارتفاع آن به یک متر تا یک متر و نیم برسد تا حیوان بتواند به راحتی از آن تغذیه کند. البته باید ارتفاع آخور با توجه به سن ون ژاد و بلندی جدوگاه شترها تعیین گردد و برای بچه شترها باید ارتفاع کمی داشته باشد.

هم چنین با توجه به حجم سر شتر عرض آن باید 50 سانتی متر بوده و برای جلوگیری از پخش غذا به اطراف کنار آن را 25 سانتی متر بلند تر از کف آخور ساخت. آخورهای گوشه دار برای شترها مناسب نیستند و بهتر است از آخور هائیی که تا حدودی محدب هستند استفاده شود .

مزایای استفاده از گوشت شتر 

سالیان دراز است که آدمی از گوشت شتر استفاده می کند. در برخی از کشورهای جهان نظیر سومالی وسودان بالاترین میزان مصرف گوشت شتر دیده می شود. خوردن گوشت شتر در بسیاری از روایات و احادیث وارد شده است .

چرا شیر شتر در میان مردم پرطرفدار است؟

بسیاری از جوامع بشری معتقدند که شیر شتر دارای خواص معجزه آسا می باشد به همین منظور بسیاری از شتر داران پرورش آن را به منظور تولید شیر و یا ماست و دوغ شتر انجام می دهند .

آیا شتر دیر بالغ می شود؟

شتر از جمله حیواناتی است که دیر بالغ میشود. شتر ماده در سن 3 سالگی و شتر نر در سن 4-5 سالگی به بلوغ جنسی می رسد. ولی مناسب ترین سن برای استفاده از شتر سن 8 سالگی است .

دوره آبستنی شتر چند روز است؟

370 تا 390 روز

اولین زایش شتر در چه سنی اتفاق می افتد؟

اواخر سن 4 سالگی و یا در سن 5 سالگی

شروع زمان شیردهی شتر 

شیردهی شتر از سن 5 سالگی شروع میشود. از ماه پنجم یا ششم حاملگی ممکن است شیردهی شتر متوقف شود

عمر اقتصادی شتر چقدر است؟

شتر تا سن 20 سالگی می تواند حامله شود . در این مدت 7 تا 8 کره تولید می کند .

نکته های طلایی هنگام خريدن شتر  برای پرورش شتر 

بهترين سن شتر براي خريدن آن، پنج تا هفت سالگي است. کوهان شتر بايد حالتي پر داشته باشد و ران هاي آن قوي و بقيه قسمت هاي بدن هم عضلاني باشد. دقت کنيد که شتر داراي حالتي شاداب و سرزنده داشته باشد. هنگام خريد به نشستن و خوابيدن و راه رفتن شتر توجه کنيد .

اگر هرگونه حالت غير معمولي در شتر ديديد، آن را نخريد. هنگام خريدن شتر با اداره دامپزشکي محل زندگي خود مشورت کنيد. زيرا آنها با انجام بعضي آزمايش ها، شما را از سلامت يا بيماري شتر آگاه مي کنند. براي جلوگيري از انتقال بيماري به گله، شتر خريداري شده را يک ماه جداگانه نگهداري کنيد. پس از اين مدت، آن را وارد گله کنيد .

 شتر نر يا لوک چه مشخصات و ویژگی هایی دارد؟

شتر نر که به آن لوک مي گويند، اهميت زيادي در پرورش شتر دارد. يک شتر نر خوب بايد به طور کامل خصوصيت هاي جنس نر را داشته باشد. بدن آن هم تناسب کافي داشته باشد. براي استفاده بهتر از شتر نر درگله اين خصوصيت ها مهم هستند.

لوک بايد داراي سرکوتاه، پيشاني برجسته و درشت باشد. به علاوه گوش هاي يک لوک خوب بايد کوتاه و رو به جلو باشد. سر لوک بايد نسبت به قسمت ايستاده گردن زاويه نود درجه داشته باشد. همچنين تا حدودي سر و کوهان در يک رديف قرار گرفته باشند.

شانه و سينه شتر نر هم بايد عميق، قوي و عضلاني باشد. به علاوه جايي که بازو و سينه وصل مي شود، از تناسب کافي برخوردار باشد. ران ها و بازوهاي يک شتر نر خوب، فشرده و عضلاني است و ساق هاي آن راست و مستقيم قرار دارند .

مراقبت‌های لازم هنگام زايمان شتر 

در ماه هاي آخر دوره حاملگي و مدتي بعد از تولد نوزاد، نبايد شتر را وادار به کارکرد. شتر ماده بايد از مرتع پر علف و غذاي کافي تغذيه کند. از نشانه هاي زايمان، بزرگ شدن پستان شتر به دليل جمع شدن شير در آن است.

همچنين ورم کردن آلت تناسلي شتر ماده، حالت به خصوص لگن و فرورفتگي عميق دو طرف بدن دام از نشانه هاي نزديک بودن زايمان شتر است. يک نکته مهم اين است که شتر ماده را هنگام زايمان به جايي محکم ببندند، زيرا ممکن است هنگام زايمان از ترس يا ناراختي به اطراف بدود.

در نتيجه آسيب هاي جبران ناپذيري به جنين درون شکم يا به بچه در حال تولد برساند. شتر در حالت نشسته نوزاد خود را به دنيا مي آورد. همچنين بيشتر وقت ها به کمک انسان احتياج ندارد. جفت به همراه نوزاد و يا تا يک ساعت بعد از آن خارج مي شود و ضدعفوني کردن ناف نوزاد بعد از تولد بسيار مهم است.

نوزاد شتر به وسيله مادرش ليسيده و خشک نمي شود. بنابراين بايد نوزاد را خشک کرد و به طرف پستان مادر راهنمايي کرد. وزن نوزاد شتر به هنگام تولد بيست و پنج تا پنجاه و دو کيلوگرم است. به طور متوسط وزن نوزادها حدود سي و هشت کيلوگرم است

علت اهمیت رفتارشناسی شتر در پرورش شتر چیست؟

شترها بطور کلي رفتاري آرام و هوشي محدود دارند و بردباري، تحمل سختي ها و بي تفاوتي در برابر عوامل جوي نامناسب، از ويژگيهاي آنها به شمار مي آيد. اين حيوانات در دشوارترين شرايط آب و هوائي، بي غذائي و بي آبي به کار خود ادامه مي دهند و اين کار را تا آخرين رمق باقيمانده خود دنبال مي کنند. شتر ماده معمولاً آرامتر از شتر نر مي باشد .

شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بيماريها تا حدودي مقاوم تر از ساير دامهاست و کمتر علائم خستگي و ناراحتي از خود بروز مي دهد. به همين جهت بايد به دقت حيوان را تحت نظر داشت زيرا که در هنگام بيماري نيز بدون هيچگونه اظهار ناراحتي همچنان به کار خود ادامه مي دهد و امکان دارد ناگهان از پاي بيفتد .

گاهي اوقات، برخلاف آنچه گفته شد، شترهايي را مي توان يافت که رفتار ناخوشايندي نظير سرکشي، نافرماني و لجبازي از خود نشان مي دهند. بطور کلي، رفتار شتر در درجه نخست به طريقه نگهداري، پرورش و برخورد با شتر بستگي دارد.

بويژه اگر پرورش شتر توسط افراد کم تجربه انجام شود، پيامدهاي ناگواري در پي خواهد داشت، چه اينکه شترها در قبال برخورد محبت آميز پرورش دهندگان خود رفتار مثبتي خواهند داشت. بايد افزود که هرچه در سنين پائينتر به آموزش شتر اقدام شود بهتر است و باعث مي شود که شتر رفتار بهتري از خود نشان دهد .

شتر نر،  بويژه در فصل جفتگيري و يا مستي، دوره هايي از رفتارهاي عصبي و ناخوشايند از خود بروز مي دهد و ممکن است که صداهاي بلند و آزاردهنده اي از خود بيرون آورد، هنگامي که حيوان چنين صداهائي از خود در مي آورد .

چگونه از طربق پرورش شتر کسب درآمد کنیم؟

سود پرورش اسب و پرورش شتر در ایران به گونه ای است که ارزش سرمایه گذاری را دارد؛ ذهن اقتصادی و هوش مالی یعنی بتوانید نیاز آینده را پیش بینی و در آن راستا سرمایه گذاری کنید، الان میزان شتر نسبت به تقاضا کم است پس میتوانید پرورش شتر راه بیاندازید و اگر بخواهید سود بیشتری ببرید و کسب و کارتان را برای مدت زیادی تضمین کنید، پیشنهاد من به شما راه اندازی واحد فرآوری محصولات شتر اعم از پشم، گوشت و فراورده های لبنی است که در حال حاضر هیچ واحد استاندارد و معروفی در کشور نداریم!

یا مثلا در امارات واحد صنعتی و پیشرفته فراوری شیر شتر وجود دارد که حتی بستنی هم از شیر شتر تولید میکند، الان که همه به فکر سلامتی خود و فرزندانشان هستند و ممکن است طعم شیر شتر را نپسندند، تولید و فروش بستنی با شیر شتر شتر که خواص درمانی دارد میتواند زندگی شما را زیر و رو کند .

بازار صادرات گوشت شتر را میتوانید با بسته بندی های جذاب در انحصار خود بگیرید ، همسایه های جنوبی، شرقی و غربی که استفاده از گوشت شتر را در فرهنگ بومی شان دارند و همسایه های شمالی مثل روسیه هم به دلیل اقلیم سردشان بازار خوبی برای مصرف گوشت شتر دارند و این در حالیست که به دلیل همان سرمای همیشگی خیلی امکانات پرورش شتر ندارند، پس این یک موقعیت عالی ست برای کسی که واقعا بخواهد فعالیت موفقی را شروع کند .