مقدمه 

 

 گونه قارچ در سال 1976 توسط جاندیک وکپور از طبیعت جمع‌آوری‌شده که به خاطر طعم مطبوع و سهولت رشد خیلی زود به‌صورت گونه تجاری معرفی و مورد استقبال قرار گرفت. قارچ صدفی ماده غذائی بسیار ارزشمند و خوش‌طعم و ارزان‌قیمتی است که به‌راحتی در سبد خانوارها می‌تواند جای بگیرد و با تولید و مصرف اهداف مختلفی را تأمین کرد که عمده آن ایجاد اشتغال و درآمد، کاهش ضایعات، افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت تغذیه و سلامت جامعه است. اصول پرورش و نگهداری این قارچ بسیار ساده و ارزان‌قیمت است. درواقع رمز اصلی این کار در گرو به‌کارگیری آموخته‌های فراگیران در کارگاه‌های آموزشی است که در صورت توجه بسیار زیاد به بهداشت و ضدعفونی ابراز و محل کار و انجام دقیق و کامل مراحل مختلف پرورش از هر کیلو اسپان قارچ (بذر) بیش از سه کیلوگرم محصول تولید می‌رود و تا 3 بار(فلش) قابل‌برداشت است. چنانچه این پروژه ساده را بتوان در مناطق مستعد روستایی فعال نمود مصرف سرانه قارچ در کشور به نحو مؤثری بالا می‌رود.

 به‌خصوص اینکه این قارچ در بستری از ضایعات کشاورزی پرورش می‌یابد که این امر قیمت تمام‌شده آن را پایین آورده و اقشار کم‌درآمد جامعه توان خریداری آن را خواهند داشت.

 مهم‌ترین ضایعات کشاورزی که به‌کاربرده می‌شوند و پس از ادغام با اسپان فراوری می‌رود ، کمپوست نام می‌گیرد شامل:

 

 1 ) بقایای غلات شامل کاه و کلش گندم و برنج

 2 ) برگ خرما، با گاس نیشکر، شاخه‌های آفتابگردان

 3 ) بقایای حاصل از فرآیند داده‌های روغنی

 

 البته رایج‌ترین ضایعات استفاده از کاه و کلش گندم و برنج است.

🔴 ولی باید توجه داشت که ساخت کمپوست اولیه توسط کارخانه‌ها ساخته می‌شود و به‌صورت بسته‌بندی در اختیار پرورش‌دهنده قرار می‌گیرد.

 

 

    آموزش پرورش قارچ در منزل                               

 

به‌طورکلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و می‌توان آن را در محیط تاریک پرورش داد و به‌جز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می‌کند. درهرصورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه، بایستی تهویه هوا به‌خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین 23 – 27 درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملاً تمیز، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتری‌ها، حشرات و قارچ‌های مضر باشد.

 

برای کاشت و پرورش قارچ در منزل، ابتدا نوع قارچی که می‌خواهید پرورش دهید را انتخاب کنید.

کاشت قارچ صدفی (Oyster)، دکمه‌ای سفید (White button) و شیتاکه (Shiitake: قارچ دارویی خوراکی)، در خانه بسیار ساده است. روش کاشت هر سه نوع قارچ یکسان، اما بسترهای کاشت متفاوتی دارند.

 

قارچ‌های صدفی، در بستر کاه و پوشال یا تفاله‌ی قهوه، قارچ شیتاکه، در پوشال‌های خشک درختان و قارچ دکمه‌ای، در کودهای کمپوست، بهترین رشد رادارند. درواقع بستر کشت مختلف، نیازهای تغذیه‌ای مختلفِ هرگونه‌ی قارچ را نشان می‌دهد. البته هر سه نوع قارچ را می‌توان به‌راحتی در بستر کاه و یا پوشال کاشت که اگر از پوشال استفاده کردید، مطمئن شوید از چوب‌های سالم باشد.

 

اما به دلیل بازار پررونق  قارچ دکمه‌ای در  ایران و جهان راجع به این نوع آموزش کامل‌تری ارائه می‌رود.

 

🔴 برای شروع کار، نیازمند شناخت اصول کامل از پرورش قارچ دکمه ای خوراکی ، شرایط اقلیمی ،بهداشت ، تغذیه و … است. دوره های راشا افق ،اطلاعات کاملی دراختیار شما قرار می دهد

 

    زمان و مکان مناسب برای تولید قارچ 

 

زمان مناسب برای کاشت قارچ در خانه بین ماه‌های مهر تا آذر است اما اگر امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش و کشت وجود داشته باشد می‌توان قارچ را در ماه‌های دیگر سال هم کشت و پرورش داد. کشت قارچ شرایط مخصوص به خود را دارد و می‌توان قارچ را در محیطی تاریک پرورید و به‌جز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نوری را تحمل می‌کند.

 

و در مورد مکان مناسب برای کشت قارچ، شما به یک سالن نیاز دارید که بسته به میزان تولید قارچ اندازه آن متفاوت است. اما به‌طور میانگین برای پرورش پنج‌تن قارچ به یک سالن چهل متری نیاز است. در پرورش قارچ، عایق‌کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه‌بندی و آماده‌سازی و نصب تجهیزات باید انجام شود.

 

علاوه بر این تهویه در محیط کشت باید به‌طور یکنواخت باشد و نباید روی سطح کشت را بیش‌ازحد نیاز هوا داد و تهویه باید در تمام نقاط اتاق به‌طور یکسان پخش شود. در هنگام تولید قارچ، محیط اتاق احتیاج به رطوبت کافی نیز دارد و متوسط بهترین درجه رطوبت برای کاشت قارچ بین ۷۰ تا ۸۰ درصد است.

 

باید تهویه هوا به‌خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش قارچ نیز باید بین 23 تا 27 درجه نگهداری شود. همچنین محل پرورش باید کاملاً تمیز، قابل شستشو و بدون وجود درز یا محلی برای پرورش باکتری‌ها، حشرات و قارچ‌های مضر باشد.

 

 

    آموزش پرورش قارچ دکمه ای 

 

🔴 فضای لازم برای راه‌اندازی یک سالن ۵ تنی :

حداقل فضایی که برای ۵ تن کمپوست (در یک سالن پرورش قارچ در منزل) لازم است، به صورتی که مقدار قارچی که به دست می‌آید بتواند هزینه‌ها را جبران کند، بسته به زمان، میزان ۱ تن تا ۱٫۲ تن قارچ می‌توان از آن برداشت کرد.

 

۵ متر عرض و حداقل ۸ متر طول و ارتفاع ۳ متر، برای ۵ تن کمپوست کافی است و هرچه این ابعاد بیشتر شود، زمینه برای تولید بیشتر خواهد شد ولی ابعاد کمتر از این مقدار ممکن است توجیه اقتصادی نداشته باشد.

 

🔴 پیش سالن برای کاشت قارچ :

برای این سالن باید اتاقک کوچکی با ابعاد ۲*۲ یا ۵/۱*۵/۲ داشته باشیم. این اتاقک برای این هدف است که هوا را در این مکان با کولر سردکنیم و بعد وارد سالن شود یا هوا را با بخاری گرم‌کنیم و بعد به سالن بفرستیم و یا در زمان‌های برداشت از این اتاقک به‌عنوان یک انبار کوچک استفاده کنیم.

 

🔴 قفسه‌بندی برای کاشت قارچ :

قفسه‌بندی برای این ابعاد سالن ۵*۸، دو ردیف قفسه با عرض ۱۴۰ سانتی‌متری در طول ۷ متر با ۳ طبقه می‌توان در نظر گرفت. فاصله بین طبقات معمولاً ۶۵-۷۰ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌رود. قفسه‌بندی بهتر است از لوله‌های گالوانیزه انتخاب شود و باسیم گالوانیزه بسته شوند.

 

🔴 سیستم گردش هوا :

سیستم گردش هوا را می‌توان از وسط یا کناره‌های سالن گذاشت. در واحدهای کوچک به دلیل اینکه سیر کوله وجود ندارد و فقط ورود هواداریم، هوادهی از وسط است و کانال هوا را باید از وسط راهرو بکشیم.

 

باید یک اگزوز خروجی در انتهای سالن تعبیه کنیم که با هوای آزاد ارتباط داشته باشد و اگر به هوای آزاد ارتباطی نداشته باشد باید از طریق کانالی آن را به هوای آزاد خروجی دهیم.

 

🔴 رطوبت ساز:

اگر مشکل صدای رطوبت ساز مهم نیست می‌توانیم از رطوبت سازهای کوچک استفاده کنیم که دیگر نیازی به کولر و خنک کردن هوا نیست و این رطوبت سازها هم هوا را خنک می‌کند و هم رطوبت را تأمین می‌کنند.

 

🔴 کانال‌های هواساز:

کانال‌های هواساز بهتر است از داکت های پلاستیکی با عرض ۵۰ سانتی‌متر استفاده شود در غیر این صورت می‌توان با پلاستیک‌های پلی‌اتیلنی کانال‌های هواساز را ایجاد کنید به صورتی که اولین سوراخ آن در محل ورود هواساز به سالن زده شود و سوراخ‌های بعدی به فاصله ۵۰ سانتی‌متر با قطر ۵ سانتی‌متر زده شود.

 

می‌بایست قابل‌توجه هر شخصی باشد که پرورش قارچ با روش‌های بروز جهت راندمان تولید بالا با عملیاتی از قبیل تخته‌کوبی ، خاک‌دهی ، رافلینگ یا اسکراج و شوک دهی انجام می‌پذیرد که مهم‌ترین تأثیرات در تولید را دارد و توصیه می‌رود افرادی که قصد ورود به این تولید لذت‌بخش رادارند تحت آموزش‌هایی با این مراحل آشنا بشوند.

 

🔴 نکات مهم :

   

 1 ) چنانچه ذکر شد محل پرورش باید کاملاً تمیز و بهداشتی باشد.

 2 ) از تابش مستقیم نور آفتاب به سالن پرورش بایستی جلوگیری شود و درواقع نوردهی ، موردنیاز فضای کاشت بایستی نور معمولی اتاق (پنجره – لامپ) باشد.

 3 ) دمای بین 23 تا 27 درجه سانتی‌گراد در نیمی از دوره   قابل‌قبول است. 

 4 ) رطوبت محیط با یک دستگاه ساده تولید رطوبت تهیه شود

 5 ) جهت استفاده بهینه و اقتصادی از محیط کشت از قفسه‌بندی استفاده شود.

 6 ) فواصل طبقات قفسه‌ها حاوی کیسه‌های پلاستیکی  بسترهای کاشت بر روی قفسه‌ها باید حداقل 50 سانتی‌متر باشد.

 

📌 در این دوره گام به گام با مراحل مختلف پرورش، تکثیر و نگهداری قارچ دکمه ای خوراکی آشنا شده و در رابطه با مدیریت تغذیه و پرواربندی، مدیریت بهداشتی و پیشگیری از بیماری‌ها و موارد دیگر مطالب بسیار مفید و کاربردی مطرح می‌گردد.